ដោយ វុត្ថា
ភ្នំពេញ: កម្មសិទ្ធិឯកជននៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ទើបតែត្រូវបាន ទទួលស្គាល់ជាបណ្ដើរៗ ក្នុងកំឡុងឆ្នាំ១៩៨៩និងក្រោយមកទៀត កាន់តែមានលក្ខណៈទូលំទូលាយច្រើនពេលដែលច្បាប់ភូមិបាលឆ្នាំ ២០០១ ត្រូវបានអនុម័តដាក់ឲ្យប្រើប្រាស់។
ច្បាប់ភូមិបានបានកំណត់ច្បាស់លាស់អំពីលក្ខណៈ នៃកម្មសិទ្ធិក្នុងព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ក៏ដូចជាសិទ្ធិមួយចំនួនទៀត របស់អ្នកដែលនឹងក្លាយជាកម្មសិទ្ធិករ។
លើសពីនេះពេលដែល ក្រមរដ្ឋប្បវេណីត្រូវបាន ដាក់ឲ្យប្រើប្រាស់បញ្ញត្តិពាក់ព័ន្ធនឹងសិទ្ធិលើកម្មសិទ្ធិ នៅកម្ពុជាកាន់តែមានភាពច្បាស់លាស់ហើយលក្ខណៈ នៃកម្មសិទ្ធិមួយចំនួនទៀតក៏កាន់តែមានភាពល្អ ប្រសើរដល់អ្នកដែលនឹង ទទួលបានសិទ្ធិ ជាកម្មសិទ្ធិករ។
ជាទូទៅទម្រង់នៃកម្មសិទ្ធិត្រូវបានបែងចែកជាច្រើនប្រភេទ ដែលមានដូចខាងក្រោម៖
១. កម្មសិទ្ធិឯកជន៖ សំដៅលើសិទ្ធិជាម្ចាស់កម្មសិទ្ធិ លើអចលនវត្ថុទូទៅ ជាម្ចាស់កម្មសិទ្ធិពេញលេញតាមផ្លូវច្បាប់ (កម្មសិទ្ធិករ) ដែលស្ដែងឡើងតាមរយៈប័ណ្ណកម្មសិទ្ធិលើអចលនវត្ថុនោះ។ កម្មសិទ្ធិករមានសិទ្ធិប្រើប្រាស់ អាស្រ័យផល និងចាត់ចែងទ្រព្យរបស់ខ្លួន ផ្ដាច់មុខ និងទូលំទូលាយ លើកលែងតែកម្មសិទ្ធិករប្រើប្រាស់ទ្រព្យ ដើម្បីព្យាបាទ ឬរំខានត តិយជន និងអ្នកជិតខាង។ កម្មសិទ្ធិករអាចដាំដុះ សាងសង់រៀបចំឬកែប្រែគាស់កកាយកាប់ព្រៃជីករូង ចាក់បំពេញដី ឈូសឆាយ រៀបចំដីធ្វើកសិកម្ម ឧស្សាហកម្ម និងរោងចក្រ។
២. កម្មសិទ្ធិសមូហភាព៖ ត្រូវបានបែងចែកជាពីរ៖ ទីមួយសំដៅលើអចលនវត្ថុរបស់វត្ត ដែលមានដូចជាដី និងសំណង់ផ្សេងៗទាំងក្នុង និងក្រៅបរិវេនវត្តអារាមនៃព្រះពុទ្ធសាសនា ដែលជាធម្មតា ត្រូវតែ មានចុះបញ្ជីទ្រព្យដោយវត្ត ដោយគណៈក ម្មការវត្ត និងទទួលស្គាល់ ដោយក្រសួងធម្មការ និងសាសនា។ ជាទូទៅ អចលនវត្ថុរបស់វ ត្តមិនអាចលក់ដូរ ឬធ្វើអំណោយទៅអ្ន កណាម្នាក់បានឡើយ ហើយក៏គ្មានអាយុកា លដែរ ក៏ ប៉ុន្តែអាចយ កទៅជួល ឬប្រវាស់ បានដើ ម្បីរកចំណូល ទ្រទ្រង់ កិច្ចការក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា។
ចំណែកឯទី២នោះ គឺអចលនវត្ថុរ បស់សហគមន៍ជនជាតិដើមភាគ តិច ដែលសំដៅ លើដីសង់និវេ សដ្ឋាន និងដីប្រកបរបរជាប្រពៃ ណី ដែលជាទូទៅរដ្ឋក៏បានផ្ដល់ជូ ននូវ ប័ណ្ណកម្ម សិទ្ធិដល់ពួក គាត់ផង ដែរ។ ដីប្រភេទនេះមិនអាចយក ទៅចែកឲ្យទៅបុគ្គល ឬក្រុមណាមួយបានឡើយ គឺសំរាប់តែ សមាជិកនៃសហគ មន៍នោះប៉ុណ្ណោះទើប អាចទទួលបា នសិទ្ធិលើ អចលន វត្ថុនោះ។
៣. កម្មសិទ្ធិអវិភាគ៖ សំដៅដល់កម្មសិទ្ធិលើទ្រព្យមួយ ដែលជារបស់បុគ្គលច្រើននាក់ ដោយម្នាក់ៗមានចំណែករបស់ខ្លួន នៅក្នុងទ្រព្យនោះ ដោយមិ នអាចពុះចែកគ្នាបានដែលបុគ្គលទាំងនោះ ត្រូវបានគេហៅថា កម្មសិទ្ធិករអ វិភាគ ។ នៅក្នុង កំឡុងពេលនៃការគ្រប់ គ្រង ទ្រព្យរបស់ កម្មសិទ្ធិករអវិភាគទាំងអស់ រាល់ការចំណាយ ការជួសជុល លើទ្រព្យ គឺជាបន្ទុករបស់ក ម្មសិទ្ធិករអវិភា ពនីមួយៗ ដែលត្រូវចំនាយ ទៅតាមសមា មាត្រនៃចំណែករបស់ ខ្លួនលើទ្រព្យ ឬតាមការព្រ មព្រៀងជាក់ ស្ដែង។ កម្មសិ ទ្ធិអវិភាគ នឹងត្រូវបានបញ្ចប់ នៅពេល ដែលទ្រព្យ នោះត្រូវបានលក់ ហើយ បែងចែកគ្នា។
៤. សហកម្មសិទ្ធិ៖ គឺជាកម្មសិទ្ធិលើទ្រព្យជាអចលនវត្ថុ របស់បុគ្គលច្រើននាក់ បែងចែកតា មឡូតិ៍ ដែលម្នាក់ៗទទួលបា នចំណែ កពីរ មួយជា ចំណែក ឯកជនរៀងៗ ខ្លួនដែល ត្រូវមាន សិទ្ធិពេញលេ ញជាម្ចាស់ចំណែក និងមួយទៀតជាចំណែករួម ដែលត្រូវមានសិទ្ធិ ប្រើប្រាស់ ជាសមូហភាព។
៥. កម្មសិទ្ធិសាធារណៈរបស់រដ្ឋ៖ សំដៅលើទ្រ ព្យសាធារណៈដែលត្រូវ រក្សា រូបភាពធម្មជាតិរ បស់វាឲ្យបាន គង់វ ង្ស ដើម្បីរក្សាទុ កឲ្យអ្នករួ មសង្គម ប្រើប្រាស់បានជាយូរអង្វែ ងតទៅ។ ទ្រព្យនេះមិនអាចល ក់ដូរបានឡើយ ហើយ កម្មសិទ្ធិនៃទ្រ ព្យនេះក៏ មិនអាចកំ ណត់អា យុកា លបា នដែរ។ ទ្រព្យទាំ ងនោះ មានដូចជា៖ ព្រៃឈើ ទន្លេ កំពង់ផែ ផ្លូវដែក ព្រលានយន្តហោះ ផ្លូវថ្នល់ សួនច្បារ ឧទ្យាន សាលារៀន មន្ទីរពេទ្យ -ល- ។
៦. កម្មសិទ្ធិ ឯកជនរបស់រដ្ឋ៖ ជាទ្រព្យឯកជនរបស់រដ្ឋ ឬទ្រព្យរបស់នី តិបុគ្គលសាធារណៈ ឬជាទ្រព្យដែល បានបំលែងចេញមកពីទ្រព្យសា ធារណៈរបស់រដ្ឋ។ ទ្រព្យឯកជនរបស់រដ្ឋអាចយ កទៅលក់ដូរ បែងចែក ឬផ្ទេរ សិទ្ធិតាមការកំណ ត់ដោយច្បាប់ ហើយចាំបាច់ត្រូវតែ ធ្វើឡើងតាមរយៈ អនុក្រឹត្យ បើពុំនោះទេ នឹងត្រូវ ចាត់ទុកថារំ លោភច្បាប់។ លើស ពីនេះ រដ្ឋអាចយក ទ្រព្យឯកជន របស់រដ្ឋនោះ ទៅធ្វើសម្បទានបានផងដែរ៕
